Karbon Ayak İzi

Karbon Ayak İzi Nedir?

Karbon ayak izi, bireylerin veya kuruluşların ısınma, ulaşım, hayvancılık gibi çeşitli faaliyetler sonucunda atmosfere bıraktığı sera gazlarının ton karbondioksit cinsinden karşılığına verilen isimdir. Karbon ayak izi çoğunlukla beşerî faaliyetlerin çevreye verdikleri zararı ifade ederken kullanılan bir terimdir. Bu terim, çevreyi korumak adına atılan en önemli uluslararası adımlardan bir tanesi olan Kyoto Protokolü’nün 1997 senesinde imzalanması sayesinde yaygınlaşmıştır.

Özellikle küresel ısınmanın önde gelen nedenlerinden bir tanesi olarak kabul edilen sera gazı salınımı, karbon ayak izi hesaplanması sayesinde raporlanabilir ve kontrol altına alınabilir.

Bireysel karbon ayak izi, iki farklı alt kategoride incelenebilir.

Bireysel Birincil Karbon Ayak İzi

Doğrudan karbon ayak izi olarak da bilinen birincil karbon ayak izi, insanların birçoğunun ihtiyaçlarını karşılamaları esnasında ortaya çıkan karbondioksit emisyonudur. İşe giderken arabaya binmek, ısınmak için fosil yakıt kullanmak gibi farkında olmadan ortaya çıkarttığımız karbondioksit bu kategoride incelenir.  

Bireysel İkincil Karbon Ayak İzi

Bir diğer ismi dolaylı karbon ayak izi olan ikincil karbon ayak izi, hayatımız boyunca kullandığımız ürünler kaynaklı olarak ortaya çıkan karbondioksit emisyonuna verilen isimdir. Bu ürünlerin imalat süreci, kullanımı, ömrünün sona ermesi, geri dönüşüme verilmesi gibi bir süreci kapsar. Çoğunlukla endüstriyel kaynaklıdır.

Kurumsal Karbon Ayak İzi

Kurumsal şirketler, çoğunlukla bireylerden daha fazla karbon emisyonuna sebep olurlar. Bu nedenle kurumların karbon ayak izini kontrol altına almalarına yardımcı olmak amacıyla birçok farklı adım atılmıştır. Örneğin içerisinde Türkiye’nin de imzası bulunan Avrupa Yeşil Mütabakatı doğrultusunda 2030 yılına kadar Avrupa içerisindeki karbon salınımının %55 oranında azaltılması hedeflenmiş ve bu sebeple bütün şirketlerin karbon ayak izini hesaplaması son derece önemli bir hale gelmiştir.

Avrupa Yeşil Mütabakatı kapsamında Sınırda Karbon Düzenlemesi (CBAM) adı verilen regülasyon sistemi, 2026 yılından sonra üretim yapan şirketlerin CBAM sertifikası alarak karbon ayak izlerini sınırlamasını gerektirecektir. Bu sebeple şirketlerin, ürettikleri karbon ayak izlerinin nedenlerini ve sonuçlarını bilmeleri büyük önem taşır.

Tıpkı bireysel karbon ayak izi gibi, kurumsal karbon ayak izi de farklı kategoriler altında incelenebilir.

Kurumsal Doğrudan Karbon ayak izi

Çoğunlukla kurum ve kuruluşların faaliyetleri süresince fosil yakıtlar aracılığıyla ortaya çıkarttıkları karbon emisyonu, şirketlerin doğrudan karbon ayak izleri kapsamında incelenir.

Kurumsal Dolaylı Karbon ayak izi

Kurumların elektrik enerjisinden sağladığı emisyonlar, dolaylı karbon ayak izi kapsamına girer.

Diğer dolaylı Karbon ayak izi

Diğer dolaylı karbon ayak izi ise kurumların tedarik ettikleri ürünlerin dolaşımı esnasında ortaya çıkan emisyondur. Taşeron faaliyetleri, tedarik zincirinde kullanılan diğer ürünler, çalışanların ortaya çıkarttıkları bireysel karbon ayak izleri vs. bu kategori altında incelenir.

Bireysel Karbon Ayak İzi Hesaplama

Bireysel karbon ayak izi, günlük hayatta kullandığımız doğal gaz, elektrik, akaryakıt gibi birçok farklı ihtiyacı kapsar. En basit şekliyle kullanım girdisi ve emisyon faktörü çarpılarak bu hesaplama yapılır. Bireysel karbon ayak izi, bütün bu kaynakların yıllık kullanımları baz alınarak hesaplanır. Dikkate alınan maddeler, şu şekilde özetlenebilir:

• Günlük ulaşımda motorlu araç kullanımı
• Yılda kaç kere / kaç saat uçak ile yolculuk edildiği
• Evdeki beyaz eşyaların enerji verimlilik durumları
• Plastik kullanımı
• Hane içerisinde kullanılan doğal gaz ve elektrik gibi kaynakların miktarı
• Aynı hanede yaşayan kişi sayısı

2017 senesinde yapılan bir araştırmaya göre, Türkiye’de yaşayan bireylerin kişi başına düşen ortalama yıllık karbon ayak izi 3287 ton CO2 olarak hesaplanmıştır.

Kurumsal Karbon Ayak İzi Hesaplama

Kurumsal karbon ayak izi hesaplanırken birçok farklı standart göz önünde bulundurulsa da çoğunlukla ISO 14064 standartları baz alınır. Bununla birlikte farklı sektörlerde yer alan şirketlerin kurumsal karbon ayak izinin hesaplanması için farklı yöntemler de izlenebilir. Kurumsal karbon ayak izi hesaplaması yapılırken dikkate alınan etkenlerden bazıları şekilde sıralanabilir:

• Sera gazı emisyonuna sebep olan kaynakların belirlenmesi ve detaylı bir biçimde raporlanması
• Sera gazı faaliyetlerinin gerekçelendirilmesi
• Ortaya çıkan sera gazlarının atmosferden uzaklaştırılması için yapılan süreçlerin dokümantasyonu
• Ölçüm ekipmanlarının ve ölçüme dahil edilen bütün süreçlerin bakımlarının düzenli olarak yapılması, gerekliyse güncellenmesi

Hesaplama süreci ve sonuçları, yukarıda belirtildiği üzere uluslararası kabul görmüş çeşitli mütabakatlar ve protokollere uygun olarak raporlanmalıdır.

Karbon Ayak İzi Azaltma

Karbon ayak izini azaltmak demek dünyayı daha da yaşanılabilir bir yer haline getirmek demektir. Hem bireysel hem de kurumsal karbon ayak izi azaltmanın doğal kaynakların tükenmemesi, hava ve çevre kirliliğinin azaltılması, küresel ısınma ve iklim değişikliğinin yol açabileceği problemlerin önlenebilmesi gibi birçok farklı yararı bulunmaktadır.

Bu konuda herhangi bir adım atmadan evvel nereden başlayacağını bilmek adına bir yol haritası çizmek gerekebilir. Bu konuda bize yardımcı olacak bazı temel öneriler şu şekilde sıralanabilir:

• Şahsi motorlu araç kullanımını azaltabilir, mümkünse bisiklet gibi motorsuz araçlara veya elektrikli araç kullanımına geçebilirsiniz
• Hane içerisinde ihtiyaçtan fazla doğal gaz ve elektrik kullanımının önüne geçebilirsiniz
• Evin yalıtımını sağlayarak özellikle ısınma noktasında fosil yakıt tüketimini azaltabilirsiniz
• Enerji verimliliği sağlayan beyaz eşyalar satın alabilirsiniz
• Sadece gerektiği kadar elektrikli ürün satın alabilirsiniz, böylece elektrik tasarrufu da sağlarsınız
• Seyahatlerinizde uçak kullanımını mümkün olduğunca azaltabilirsiniz
• Atık malzemeleri ayrıştırarak geri dönüşüme katkıda bulunabilirsiniz
• Yeşil alanların korunmasına ve arttırılmasına yardımcı olabilirsiniz

Bunlara ek olarak hayvansal gıda tüketimini azaltmak ve gereğinden fazla kıyafet satın alımı yapmamak da bireysel karbon ayak izinizi azaltmanıza yardımcı olacaktır. Karbon ofsetleme denen işlem sayesinde ise salınan sera gazı emisyonlarınızı nötrleyebilir, kurumsal karbon ayak izinizi azaltabilirsiniz.

Karbon ofsetleme işlemi konusunda daha detaylı bilgiyi yazımızdan edinebilirsiniz.

Karbon Ayak İzi Danışmanlığı

Bireysel anlamda karbon ayak izinizi azaltmak için bilinçlenebilir, bu konuda bireysel önlemler alabilirsiniz. Fakat kurumsal karbon ayak izini azaltmak için danışmanlık hizmetlerinden faydalanmak gerekebilir. Karbon ayak izi danışmanlığı, işletmenizin ISO 14064 standartlarına uygun bir biçimde işlemesine yardımcı olur. Danışmanlık hizmeti süresince atılan adımlar, işletmenizin içerisinde bulunduğu sektöre ve faaliyetlerine göre değişiklik gösterse de çoğunlukla şu şekilde işler:

• ‍Kaynak Tespit: İşletmenizde karbon emisyonuna sebep olan kaynaklar tespit edilir, işletmenin faaliyet sınırları belirlenir. Birincil ve ikincil karbon ayak izine sebep olan etkenler ortaya konur.‍
• Veri Toplama: Tespit edilen kaynakların karbon ayak izine olan katkıları hakkında veriler toplanır. Bu veriler düzenlenerek birincil ve ikincil ayak izinin en önemli şüphelileri bulunur.‍
• Hesaplama: İşletmenizin karbon ayak izi, ton CO2 cinsinden hesaplanır. ‍
• Raporlama: Elde edilen bütün veriler, uluslararası standartlar baz alınarak raporlanır. Müdahale edilmesi gereken alanlar belirlenir. Raporlar doğrulanır.

Karbon ayak izi danışmanlığında dokümantasyon gibi noktalarda dijital sistemlerden faydalanılır. İşletmenin çevre dostu bir biçimde işlemeye devam etmesi, karbon ayak izi hesaplanması sürecinde faydalanılan her türlü faaliyetin istikrarı ve bu süreçte yer alan ürünlerin bakımlarının yapılması gibi danışmanlık sonrası süreçte bu dijital sistemler yardımınıza yetişebilir.  

Karbon Ayak İzi Sertifikası

Karbon ayak izi ile ilgili birçok farklı karbondioksit emisyonu ölçüm standardı bulunmaktadır. Bu standartların birçoğu uluslararası alanda da kabul görmüştür. Kurumsal karbon ayak izini bu standartlara uyumlu olacak şekilde azaltarak veya sınırlayarak kurumunuz için bir karbon ayak izi sertifikası veya karbon ayak izi doğrulama belgesi alabilirsiniz.

Karbon ayak izi sertifikası çoğunlukla ISO 14064 standartları göz önünde bulundurularak verilir. İşletmeniz için bu sertifikayı alarak yatırımcılarınızın, iş ortaklarınızın ve müşterilerinizin önünde şeffaflık sağlarsınız. Çevreyi önemseyen bir işletme olduğunuzu ispatlayan bir belgeye sahip olursunuz.

Ekolojik Ayak İzi

Ekolojik ayak izi, birey veya toplumun tükettiği kaynaklar sonucunda ortaya çıkan karbondioksit emisyonunu ölçer. Karbon ayak izi de ekolojik ayak izinin bir parçasıdır. Ekolojik ayak izi dendiğinde daha geniş bir kapsamdan söz edilir ve bu kapsama tarım arazileri, otlaklar, ormanlar vs. de dahil edilir.

Dünya Doğayı Koruma Vakfı’nın ekolojik ayak izi tanımında altı farklı bileşenden söz edilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

1. Karbon ayak izi
2. Orman ayak izi
3. Otlak ayak izi
4. Yapılandırılmış alan ayak izi
5. Balıkçılık ayak izi
6. Tarım sahası ayak izi

Ekolojik ayak izinin yarısından çoğunu oluşturan karbon ayak izi, bireysel ve kurumsal bağlamda en fazla dikkat edilmesi gereken bileşendir.

Ekolojik Ayak İzi Nasıl Azaltılır

Karbon ayak izinin azaltılması için atılan bütün adımlar, ekolojik ayak izinin azaltılmasına da büyük oranda katkıda bulunacaktır. Bunlara ek olarak daha büyük, uluslararası çapta alınacak önlemler de ekolojik ayak izinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Bu konudaki bazı öneriler şunlardır:

• Nüfus artışının kontrollü bir biçimde gerçekleşmesi
• Geri dönüşümün teşvik edilmesi
• Doğal ortamda geri dönüşümünün sağlanabileceği maddelerin kullanımı
• Şehir planlamalarında bitki ve hayvan popülasyonunun da göz önünde bulundurulması

‍