Karbon ayak izi, bireylerin veya kuruluşların ısınma, ulaşım, hayvancılık gibi çeşitli faaliyetler sonucunda atmosfere bıraktığı sera gazlarının ton karbondioksit cinsinden karşılığına verilen isimdir. Karbon ayak izi çoğunlukla beşerî faaliyetlerin çevreye verdikleri zararı ifade ederken kullanılan bir terimdir. Bu terim, çevreyi korumak adına atılan en önemli uluslararası adımlardan bir tanesi olan Kyoto Protokolü’nün 1997 senesinde imzalanması sayesinde yaygınlaşmıştır.
Özellikle küresel ısınmanın önde gelen nedenlerinden bir tanesi olarak kabul edilen sera gazı salınımı, karbon ayak izi hesaplanması sayesinde raporlanabilir ve kontrol altına alınabilir.
Bireysel karbon ayak izi, iki farklı alt kategoride incelenebilir.
Doğrudan karbon ayak izi olarak da bilinen birincil karbon ayak izi, insanların birçoğunun ihtiyaçlarını karşılamaları esnasında ortaya çıkan karbondioksit emisyonudur. İşe giderken arabaya binmek, ısınmak için fosil yakıt kullanmak gibi farkında olmadan ortaya çıkarttığımız karbondioksit bu kategoride incelenir.
Bir diğer ismi dolaylı karbon ayak izi olan ikincil karbon ayak izi, hayatımız boyunca kullandığımız ürünler kaynaklı olarak ortaya çıkan karbondioksit emisyonuna verilen isimdir. Bu ürünlerin imalat süreci, kullanımı, ömrünün sona ermesi, geri dönüşüme verilmesi gibi bir süreci kapsar. Çoğunlukla endüstriyel kaynaklıdır.
Kurumsal şirketler, çoğunlukla bireylerden daha fazla karbon emisyonuna sebep olurlar. Bu nedenle kurumların karbon ayak izini kontrol altına almalarına yardımcı olmak amacıyla birçok farklı adım atılmıştır. Örneğin içerisinde Türkiye’nin de imzası bulunan Avrupa Yeşil Mütabakatı doğrultusunda 2030 yılına kadar Avrupa içerisindeki karbon salınımının %55 oranında azaltılması hedeflenmiş ve bu sebeple bütün şirketlerin karbon ayak izini hesaplaması son derece önemli bir hale gelmiştir.
Avrupa Yeşil Mütabakatı kapsamında Sınırda Karbon Düzenlemesi (CBAM) adı verilen regülasyon sistemi, 2026 yılından sonra üretim yapan şirketlerin CBAM sertifikası alarak karbon ayak izlerini sınırlamasını gerektirecektir. Bu sebeple şirketlerin, ürettikleri karbon ayak izlerinin nedenlerini ve sonuçlarını bilmeleri büyük önem taşır.
Tıpkı bireysel karbon ayak izi gibi, kurumsal karbon ayak izi de farklı kategoriler altında incelenebilir.
Çoğunlukla kurum ve kuruluşların faaliyetleri süresince fosil yakıtlar aracılığıyla ortaya çıkarttıkları karbon emisyonu, şirketlerin doğrudan karbon ayak izleri kapsamında incelenir.
Kurumların elektrik enerjisinden sağladığı emisyonlar, dolaylı karbon ayak izi kapsamına girer.
Diğer dolaylı karbon ayak izi ise kurumların tedarik ettikleri ürünlerin dolaşımı esnasında ortaya çıkan emisyondur. Taşeron faaliyetleri, tedarik zincirinde kullanılan diğer ürünler, çalışanların ortaya çıkarttıkları bireysel karbon ayak izleri vs. bu kategori altında incelenir.
Bireysel karbon ayak izi, günlük hayatta kullandığımız doğal gaz, elektrik, akaryakıt gibi birçok farklı ihtiyacı kapsar. En basit şekliyle kullanım girdisi ve emisyon faktörü çarpılarak bu hesaplama yapılır. Bireysel karbon ayak izi, bütün bu kaynakların yıllık kullanımları baz alınarak hesaplanır. Dikkate alınan maddeler, şu şekilde özetlenebilir:
2017 senesinde yapılan bir araştırmaya göre, Türkiye’de yaşayan bireylerin kişi başına düşen ortalama yıllık karbon ayak izi 3287 ton CO2 olarak hesaplanmıştır.
Kurumsal karbon ayak izi hesaplanırken birçok farklı standart göz önünde bulundurulsa da çoğunlukla ISO 14064 standartları baz alınır. Bununla birlikte farklı sektörlerde yer alan şirketlerin kurumsal karbon ayak izinin hesaplanması için farklı yöntemler de izlenebilir. Kurumsal karbon ayak izi hesaplaması yapılırken dikkate alınan etkenlerden bazıları şekilde sıralanabilir:
Hesaplama süreci ve sonuçları, yukarıda belirtildiği üzere uluslararası kabul görmüş çeşitli mütabakatlar ve protokollere uygun olarak raporlanmalıdır.
Karbon ayak izini azaltmak demek dünyayı daha da yaşanılabilir bir yer haline getirmek demektir. Hem bireysel hem de kurumsal karbon ayak izi azaltmanın doğal kaynakların tükenmemesi, hava ve çevre kirliliğinin azaltılması, küresel ısınma ve iklim değişikliğinin yol açabileceği problemlerin önlenebilmesi gibi birçok farklı yararı bulunmaktadır.
Bu konuda herhangi bir adım atmadan evvel nereden başlayacağını bilmek adına bir yol haritası çizmek gerekebilir. Bu konuda bize yardımcı olacak bazı temel öneriler şu şekilde sıralanabilir:
Karbon Piyasası, karbon salınımlarını düzenlemek ve azaltmak amacıyla kurulan ticari bir sistemdir. Bu piyasalar, sera gazı emisyonlarını azaltmayı hedefleyen şirketlere teşvik sağlar.
Detaylı bilgi için inceleyin: Karbon Piyasası>>
Diğer bir popüler yöntem olan Karbon Ofsetleme, bireylerin ve şirketlerin kendi emisyonlarını dengelemek amacıyla başka yerlerde emisyon azaltıcı projelere yatırım yapmasıdır. Karbon ofsetleme projeleri genellikle yenilenebilir enerji, ağaçlandırma veya enerji verimliliği artırıcı projeleri içerir.
Detaylı bilgi için inceleyin: Karbon Ofsetleme>>
Bireysel anlamda karbon ayak izinizi azaltmak için bilinçlenebilir, bu konuda bireysel önlemler alabilirsiniz. Fakat kurumsal karbon ayak izini azaltmak için danışmanlık hizmetlerinden faydalanmak gerekebilir. Karbon ayak izi danışmanlığı, işletmenizin ISO 14064 standartlarına uygun bir biçimde işlemesine yardımcı olur. Danışmanlık hizmeti süresince atılan adımlar, işletmenizin içerisinde bulunduğu sektöre ve faaliyetlerine göre değişiklik gösterse de çoğunlukla şu şekilde işler:
Karbon ayak izi danışmanlığında dokümantasyon gibi noktalarda dijital sistemlerden faydalanılır. İşletmenin çevre dostu bir biçimde işlemeye devam etmesi, karbon ayak izi hesaplanması sürecinde faydalanılan her türlü faaliyetin istikrarı ve bu süreçte yer alan ürünlerin bakımlarının yapılması gibi danışmanlık sonrası süreçte bu dijital sistemler yardımınıza yetişebilir.
Karbon ayak izi ile ilgili birçok farklı karbondioksit emisyonu ölçüm standardı bulunmaktadır. Bu standartların birçoğu uluslararası alanda da kabul görmüştür. Kurumsal karbon ayak izini bu standartlara uyumlu olacak şekilde azaltarak veya sınırlayarak kurumunuz için bir karbon ayak izi sertifikası veya karbon ayak izi doğrulama belgesi alabilirsiniz.
Karbon ayak izi sertifikası çoğunlukla ISO 14064 standartları göz önünde bulundurularak verilir. İşletmeniz için bu sertifikayı alarak yatırımcılarınızın, iş ortaklarınızın ve müşterilerinizin önünde şeffaflık sağlarsınız. Çevreyi önemseyen bir işletme olduğunuzu ispatlayan bir belgeye sahip olursunuz.
Ekolojik ayak izi, birey veya toplumun tükettiği kaynaklar sonucunda ortaya çıkan karbondioksit emisyonunu ölçer. Karbon ayak izi de ekolojik ayak izinin bir parçasıdır. Ekolojik ayak izi dendiğinde daha geniş bir kapsamdan söz edilir ve bu kapsama tarım arazileri, otlaklar, ormanlar vs. de dahil edilir.
Dünya Doğayı Koruma Vakfı’nın ekolojik ayak izi tanımında altı farklı bileşenden söz edilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Ekolojik ayak izinin yarısından çoğunu oluşturan karbon ayak izi, bireysel ve kurumsal bağlamda en fazla dikkat edilmesi gereken bileşendir.
Karbon ayak izinin azaltılması için atılan bütün adımlar, ekolojik ayak izinin azaltılmasına da büyük oranda katkıda bulunacaktır. Bunlara ek olarak daha büyük, uluslararası çapta alınacak önlemler de ekolojik ayak izinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Bu konudaki bazı öneriler şunlardır:
Karbon ayak izinizi azaltmak için evde yenilenebilir enerji çözümleri kullanabilirsiniz. Evde güneş enerjisi kullanımı, çevre dostu bir enerji kaynağı arayanlar için ideal bir seçenektir.
Detaylı bilgi için inceleyin: Ev İçin Güneş Enerjisi>>
