Elektrik Zamları
1 Eylül 2022 tarihinde yapılan %20’lik mesken, %30'luk işyeri ve %50’lik sanayi zamlarıyla birlikte 2022 yılında elektriğe yapılan toplam zam mesken düşük kademe için %136, mesken yüksek kademe için %184; iş yeri düşük kademe için %174, iş yeri yüksek kademe için %266 olmuştur. 2023 yılında ise tüketicilere etki eden elektrik zammı olmamıştır.
Türkiye elektrik piyasaları fiyat belirlemelerinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun (EPDK) yılda 4 defa açıklamış olduğu ulusal tarifeler önemli bir yere sahiptir. İlgili tarifeler hem ülkedeki ekonomik olarak genel gidişatı hem de küresel anlamdaki gelişmeleri, bizlere yansıtma anlamında bir referanstır. Elektrik tarifelerinin ülkedeki fiyat hareketlerini ve bu çerçevede başta enflasyon, döviz kuru, petrol fiyatları, hane halkı harcanabilir geliri ve imalat ile hizmet sektörünün genel gidişatını görme açısından bizlere ciddi referans oluşturmaktadır.
Yıllara Göre Elektrik Zamları
Ülkelerin enerji fiyatlandırma politikalarına incelendiğinde, fiyatların belirli bir oranının veya tamamının doğrudan kamu tarafından belirlendiği görülmektedir. Bunun en büyük sebebinin de elektriğin enflasyon miktarında hem sepet bazında direkt hem de üretim ve işletme maliyetlerine dolaylı etkilerinin bulunmasıdır. Tüketici Fiyat Endeksinde (TÜFE) yalnızca konutta kullanılan elektrik fiyatı yer almaktadır. Bu da mesken tarifelerinin belli dönemlerde ciddi sübvansiyona uğramasının ana sebebidir. Konuttaki fiyat ayarlamalarına benzer şekilde ticarethanelerdeki enerji fiyatlarını da etkilediğinden; bu ilişkiyle de hizmetler, temel mallar ya da işlenmiş gıda gibi grupların fiyatları üzerinde dolaylı yansımalar görülebilmektedir.
Aşağıdaki tabloda 2015 yılından bugüne mesken ve ticarethane tarifelerinin değişimi gösterilmektedir. Özellikle 2016 ve takip eden 2017 yılında, elektrik enerjisi maliyetleri artmış olsa da büyük ölçüde politik sebeplerle maliyet artışı son tüketiciye uzun bir süre yansıtılmadı. Ancak bu durum 2018 yılı boyunca her çeyrekte daha yüksek oranda elektrik zammı yapılması ile sonuçlandı.
Elektrik Zammı Yapan Kurum
Elektrik zammını yapan kurum EPDK yani Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’dur.
Kurum, 03/03/2001 tarihli ve 24335 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4628 sayılı eski “Elektrik Piyasası Kanunu” ile “Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu” adı altında kurulmuş olup 02/05/2001 tarihli ve 24390 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4646 sayılı “Doğal Gaz Piyasası Kanunu(Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılması ve Doğal Gaz Piyasası Hakkında Kanun)” ile “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu” (EPDK) adını almıştır.
4628 sayılı Kanunun adı, 30/03/2013 tarihli ve 28603 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 30’uncu maddesiyle “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun” olarak değiştirilmiştir.
Kurum, kamu tüzel kişiliğini haiz olup idari ve mali özerkliğe sahiptir. İlişkili olduğu Bakanlık, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’dır.
Kurumun merkezi Ankara’dadır; taşra teşkilatı yoktur. Kurum, dağıtım bölgelerinde müşteri ilişkilerini sağlamak amacıyla irtibat büroları kurabilmektedir.
Elektrik Zammı, Faturayı Nasıl Etkiler?
Son bir yılda sanayide kullanılan elektriğin fiyatına 1 Ekim 2021’de yüzde 48, 1 Ocak 2022’de ortalama yüzde 80, 1 Nisan 2022’de yüzde 20, 1 Haziran 2022’de yüzde 25 ve 1 Eylül 2022’de yüzde 25 olmak üzere beş kez zam yapıldı. Bu artışlar, sanayide kullanılan elektriğin fiyatına bir yılda yüzde 399,5’lik zam yapıldığı anlamına geliyor.
Konutta kullanılan elektriğe yapılan zamlar direkt olarak faturalarımıza yansıyor. Peki sanayide kullanılan elektriğin hayatımıza etkisi nasıl?
Enflasyon ve işsizlik
Elektrik; sanayi firmalarının üretim, lojistik, akaryakıt gibi temel maliyet kalemlerinden biri. Türkiye’deki yüksek enflasyon ve kurlardaki artış sadece elektriğin değil diğer maliyetlerin fiyatının da hızla artmasına yol açıyor.
Maliyetleri hızla yükselen firmalar çareyi ürettikleri ürünlere zam yapmakta veya çalışan maliyetlerini azaltmakta arıyor. Bu durum da vatandaşlara fiyat artışları, işten çıkarılma veya düşük maaş zamları olarak yansıyor.
Maliyet artışı ürün fiyatına yansıyor
Batı Anadolu Sanayici ve İş İnsanları Dernekleri Federasyonu (BASİFED) Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali Kasalı, firmaların artan maliyetler karşısındaki durumunu şöyle açıklıyor:
“Sanayici bu zamları (elektrik zammı) ürünlerine yansıtmıyorsa zarar edecektir. Zarar eden firmaların kimisi bir ay kimisi bir yıl tahammül eder. Hiç kimse de yıllarca emek verip yarattığı bir firmayı ölüme terketmeyeceğine göre sonuç olarak bu maliyet artışları fiyatlara yansıyacak.“
Zamların bir diğer sonucu: İşten çıkarma
Kasalı’ya göre sanayiciler bu şartlar altında işten çıkarma yapmaya mecbur kalabiliyor:
“Bir kaosun içinde işimizi yürütmeye çalışıyoruz. Tabii bunun sonucunda, bunun altından kalkamamanın sonucunda maliyetler tüketiciye yansıtılıyor. Bunun haricinde sanayici istihdamı olumsuz etkileyecek tedbirler almak zorunda kalabiliyor.”
“Sanayideki elektriğe gelen zam, vatandaşı dolaylı ancak aynı şekilde etkiyor“
Kasalı’ya göre elektriğe konutta veya sanayide zam yapılmasının vatandaşa etkisi açısından arada bir fark bulunmuyor:
“Ha evin elektrik faturasına zam gelmiş, ha sanayideki elektrik zammı yüzünden tüketicinin kullandığı mallara zam gelmiş. Sade vatandaş için evdeki elektrik zammıyla sanayideki elektrik zammının etkisi arasında hiçbir fark yok. Birini bizzat faturasını ödeyerek ödüyor, diğerini mal satın alırken ödüyor.”
Elektrik Zammı Sebepleri
Elektrik tarifeleri elektrik enerjisi maliyetleri doğrultusunda hazırlanmaktadır. Artan maliyet kalemleri de elektrik enerjisi fiyatlarına yansımaktadır. Bazı dönemlerde elektrik maliyetleri artmış olsa bile son tüketiciye maliyet artışını yansıtmamak amacı ile elektrik tarifelerine zam yapmamıştır. Ancak zamanında yapılmayan zamlar ise sonraki dönemlerde yüksek oranda artışlar yapılmasını mecbur kılmıştır.
Türkiye’nin enerji bakımından dışa bağımlılık oranı son yıllarda önemli ölçüde azalmış olsa da özellikle doğalgaz ve petrol tedariklerinde %100’e yakın oranda dışa bağımlı durumdadır. Petrol ve doğalgazdan üretim yapan elektrik santrallerinin toplam üretime katkısının son yıllarda büyük ölçüde azalmış olmasının sebebi yerli kaynaklardan üretim yapan santrallere ve yenilenebilir enerjiden üretim yapan santrallere verilen teşvik sayesinde bu santrallerin sayısının ve toplam üretimdeki payının artmasıdır. Ancak yerli ve yenilenebilir kaynaklardan üretim yapan santrallerin üretimleri bütün enerji talebini karşılamaya yetmediğinden ve özellikle yenilenebilir enerji santrallerinin kesintisiz üretim yapamamasından dolayı arz güvenliğinin sağlanması için doğalgaz, ithal kömür gibi kaynaklardan üretim yapan elektrik santrallerine ihtiyaç Türkiye’nin mevcut koşullarında zaruridir. Bu kaynaklar da döviz cinsinden ithal edildiği için artan kur da maliyetlerin artmasına sebep olmaktadır. Ancak bu durum elektrik zamlarını etkileyen faktörlerden yalnızca birisidir ancak en önemli faktörlerdendir. Elektrik zamlarına sebep olan bir diğer önemli etken ise, yenilenebilir enerji santralleridir. Bir üst paragrafta yenilenebilir enerji santrallerinin artması sayesinde doğalgaz ve diğer ithal kaynaklardan üretim yapan santrallerin üretim payının azaldığını belirtmiştik.
Elektrik maliyetleri bakımından bu kısımda bir tezat varmış gibi görünebilir ancak Yenilenebilir Enerji Destekleme Mekanizması (YEKDEM) ne yazık ki Türkiye elektrik piyasasına özellikle artan kurlardan dolayı ciddi bir yük getirmiştir. YEKDEM kapsamında, yenilenebilir enerjiden üretim yapan elektrik santrallerine alım garantili teşvik verilmektedir. Yenilenebilir enerjiye teşvik verilmesi, rüzgâr, güneş, jeotermal gibi kaynaklardan üretim yapan santrallerin artması için hemen her ülkenin uyguladığı ve olumlu sonuçlar veren bir yöntem. Ancak Türkiye’ de, bu santrallere verilen teşvikler Dolar bazında veriliyor. YEKDEM’ in uygulamaya girdiği 2005 yılında dolar kuru ortalama olarak 1,67 YTL iken, 2020 yılının ilk 5 ayında ortalama 7,04 TL seviyelerindedir. Dolayısıyla son 15 yılda doların 4 kattan fazla artmış olması, yatırımcılar için yenilenebilir enerji santrallerini çok cazip bir konuma getirmiş, bu yönde yapılan yatırımlar artmıştır. Ancak bu santrallere dolar bazlı teşvik verilmesi artan kur ve santral kurulu gücüne paralel olarak elektrik maliyetlerine yansımaktadır. Diğer tüm etkenler de göz önünde bulundurulduğunda, kaynak maliyeti ve diğer dolaylı maliyetlerin artması elektrik fiyatlarına da zam yapılmasını gerekli kılmaktadır.
Elektrik Zamları Nasıl Belirlenir?
Elektrik birim fiyatlarını belirleme yetkisi mevcut yasa ve düzenlemelere göre Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) aittir. EPDK da elektriğin üretiminden, tüketiciye ulaşana kadar olan her aşamasındaki maliyetleri dikkate alarak tarifeleri oluşturmakta ve kamuoyu ile paylaşmaktadır. Görevli tedarik şirketlerinin birim fiyatın belirlenmesi hususunda herhangi bir tasarrufu bulunmamaktadır.
Elektrik Fiyat Tarifeleri
Bu piyasa koşullarında tüketicileri en çok ilgilendiren düzenleme ve denetlemelerden biri de elektrik tarifeleri düzenlemeleridir. Elektrik tarifeleri, tüketicilere uygulanacak elektrik fiyatlarının belirlenmesinde kullanılan yöntemdir. Yani tüketicilere uygulanacak fiyatlar bu elektrik tarifeleri ile belirlenmektedir.
Serbestleşen elektrik piyasasında elektrik tarifeleri, özel tedarikçiler tarafından hazırlanır. Sektördeki ana tarife (Ulusal Elektrik Tarifesi), Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından belirlenir. Elektrik tedarikçisi değiştirmemiş tüketiciler EPDK'nın ulusal elektrik tarifelerinde belirlediği birim fiyatlarından elektrik tüketirken, serbest elektrik tedarikçilerinin tarifeleri de EPDK tarifeleri baz alınarak ama bu tarifeler üzerinden yapılacak indirimlerle belirlenir.
Elektrik Fiyatları sayfamızdan detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Aralık 2024 EPDK Ulusal Elektrik Tarifeleri
Ulusal elektrik tarifeleri, EPDK tarafından her üç ayda bir defa açıklanır. Serbest olmayan tüketiciler ve serbest tüketici olup da bu hakkını kullanmamış tüketicilere uygulanacak enerji birim fiyatları ile tüm tüketicilere uygulanacak enerji dağıtım bedeli birim fiyatları, açıklanan bu ulusal elektrik tarifeleri ile belirlenir.
