Elektrik Kaçağı Nedir?
Elektrikli aletlerin iletken bölümlerinde oluşabilecek yalıtım hataları nedeniyle, yalıtımlı elektrik kablosu içinden geçmesi gereken elektrik akımının, elektrikli aletin gövdesinden geçerek bir gerilim oluşturmasına “elektrik kaçağı” denir. İletken bir ortam sağlanması durumunda oluşan bu gerilim en kolay yoldan elektrik akımının kaynağa gitmesini sağlar. Yalıtım ölçümü yapılarak, elektrik kaçağı tespit edilebilmektedir.
Genel olarak elektrik kaçağı, elektriğin üretim aşamasından tüketiciye ulaşana kadarki süreçte üretim ve tüketim arasında oluşan farka denilmektedir. Elektrik kaçağı bazen kullanıcının isteyerek ve bilerek tüketimi sonucu bazen de olağan kayıplar şeklinde olabilmektedir. Hatta sayaçtan sonra hiç farkında olmadan oluşabilen zararlar da bulunabilir. Elektrik kaçağı ile ilgili detaylar aşağıdaki gibidir:
- Kullanım yerine ilişkin olarak; ikili anlaşma veya perakende satış sözleşmesi olmadan elektrik enerjisinin dağıtım sistemine müdahale etmek suretiyle tüketilmesi,
- Dağıtım sistemine, ölçü sistemine, sayaçlara veya tesisatın bina giriş noktasından sayaca kadar olan kısmına müdahale edilerek, doğru bir şekilde tüketimin tespit edilmesinin engellenmesi,
- Müdahale sonucu sayacın hatalı ya da eksik ölçüm yapması ya da hiç ölçmemesi,
- Yasal olarak tesis edilmemiş sayaçtan geçirilerek mevzuata uygun olmayan bir şekilde elektrik enerjisi tüketilmesi,
- İlgili mevzuata uygun olarak dağıtım lisansı sahibi tüzel kişinin elektrik enerjisini, mücbir sebepler haricinde tüzel kişinin izni dışında yükümlülüklerini yerine getirmeden açılması, kaçak elektrik enerjisi tüketimi şeklinde kabul edilir.
Elektrik Kaçağı Neden Olur?
Aboneler dağıtım şirketlerine veya çevrelerine elektrik tüketimini çok yavaşlattıkları ya da evde olmadıkları durumlarda dahi elektrik faturalarının 2 katı, 3 katı hatta 10 katı geldiğini şikayet olarak bildirmektedirler.
Aslında olan şu şekildedir: Elektrik sistemleri değerlendirildiğinde faz-toprak iletkenleri arasında uygulama hataları ya da izolasyon hataları ile sürekli ya da anlık olarak elektrik toprağa akarak sürpriz faturalara yol açabilmektedir.
Arabada Elektrik Kaçağı
Arabada elektrik kaçağı genellikle akülere hiç bakım yapılmaması veya çok az bakım yapılması ile dip kısımlarda ya da kutup başlarında birikmeler ve oksitlenmeler meydana gelebilir. Bu durumda akım kaçakları oluşacaktır. Bazı teşhis aletleriyle akü sızıntısı tespit edilebilir ve bazı araçlarla basit bir şekilde sorun çözümlenebilir. Amatör bir şekilde elektrik kaçağı tespit edebilmek için aracın eksi kutbunu sökerek akünün eksi kutbuna yaklaştırdığınızda, elektrik çekiyorsa kaçak bulunmaktadır.
Ortalama 4 ya da 5 yıl ömrü olan akülerin ömrünün sonuna geldiği analog ya da dijital voltmetreler ile de anlaşılabilir.
Prizde Elektrik Kaçağı
Elektriğin tehlikelerinden biri de yaşadığımız alanlarda bulunan prizlerde kaçak olmasıdır. Hayati tehlikesinin yanı sıra elektronik eşyalara zarar vermesi de büyük bir risk oluşturmaktadır. Prizlerde kaçak olup olmadığı aşağıda belirtilen yollarla anlaşılabilir;
- Kontrol kalemi kullanmak kaçak tespitinde yardımcı olabilir. Voltajın düşük halde olması bu işlemi yaparken güvenli olacaktır. Priz kapağının orta bölümde yer alan sabitleyici vidayı sökerek kapak yavaşça çıkarılır. Duvarın içinde bulunan kablolara kontrol kalemi ile dokunulur. Eğer kontrol kaleminin ışığı yanıyorsa, kaçak olduğu söylenebilir. Kablolarda oluşan bu kaçak, elektrik tesisatında bir sorun olduğunu göstermiş olur. Bu durumda profesyonel bir elektrikçiden destek almak gerekecektir. Elektrik kaçağı bulunan tesisatın ciddi bir sorun oluşturması nedeniyle düzeltilmesi gerekir.
- Cihazlara dokunulduğunda elektrik çarpması, prizden duman ya da kıvılcım çıkması da elektrik kaçağının olduğunu göstermektedir. Kontrol kaleminin üst bölümüne sıkıca parmak ile bastırılarak cihazın iletken kısmına dokunulur. Kontrol kaleminin led ışığı, elektrik kaçağı var ise yanacaktır. Bu durumda derhal aletin fişten çıkarılması gerekir. Bu işlemde dikkat edilmesi gereken nokta ayaklar toprak veya taş üzerinde olmalı, ıslak zeminde olmamalıdır. Terlik ya da kuru lastik ayakkabı giyinilmelidir. Bilgisi olmayanlar ise mutlaka bir elektrik tesisatçısından profesyonel destek almalıdır.
Elektrik Kaçağı Önlemleri
Hayati noktada önem taşıyan elektrik; gündelik hayatı kolaylaştırmakta ve sanayi üretiminde kullanılması sebebiyle, gerekli muayene ve bakımlarının aksatılması halinde kaza risklerinin artmasına sebep olmaktadır.
Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ne göre iş ekipmanlarının kullanımına uyulmaması; havuzlarda elektrik kaçakları, elektrik kontağından çıkan yangınlar ve trafo patlaması gibi birçok ciddi vakaya sebep olmaktadır. Paratoner ve topraklama ölçümlerinin ve elektrik tesisatlarının, periyodik olarak yılda en az bir kere kontrolünün yapılması gerekir.
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği gereğince Kaçak Akım Rölesi’nin panolarda kullanılması gerekir. Herhangi bir kaçak durumunda kaçak akım rölesinin olmaması, insanların akıma kapılıp ölümlerine sebep olabilir. Uzman kişilerce testler yapılırken rölenin bağlı olup olmadığı ve doğru zamanda tepki verip vermediği mutlaka kontrol edilmelidir.
Sigortalar veya trafolarda termal kameralar ile aşırı yüklenmeler tespit edilerek, bakım firmaları aracılığıyla sıcaklık seviyesi üzerine çıkma durumlarında acil bakım yapılmalıdır. Raporlara göre panolarda ve elektrik trafolarındaki aşırı ısınmalar sonucu yangınların çıktığı tespit edilmiştir.
Kaçak Akım Rölesi
Günümüzde kaçak akım rölesi yaygın olarak kullanılmakta ve diferansiyel koruma cihazı olmaktadır. Özellikle bina tesisat alanlarında tesisat ve insan güvenliğini sağlamak üzere elektrik sektöründe kaçak akım rölesi önemli bir pazar payına sahiptir. Kaçak akım sigortası ya da kaçak akım anahtarı olarak da adlandırılabilir.
Elektrik kaçağının düzeltilebilmesi için işyerleri ve evlerde kaçak akım rölesi kullanılması yeterli olacaktır. Çünkü bu şekilde kaçağın oluşması halinde 30mA kaçak sayacı döndürmeye yeteceğinden dolayı kaçak akım rölesi atar ve süreç düzelene kadar da açılmaz. Hatta olası elektrik çarpılmaları önlenerek ölüm riski ortadan kalkar.
Elektrik enerjisi ile çalışan cihazların enerji altındaki parçalarının yalıtkanlığının veya iletkenliğinin bozulması neticesinde cihazın gövdesinde istemsizce meydana gelen akıma “kaçak akım” denir. Akımda olası bir kaçak tespit eden kaçak akım rölesi devreyi açarak tesisatın ya da kişinin herhangi bir olumsuzlukla karşılaşmasını tamamen önler.
Aşırı Gerilim Sönümleyiciler
Kaçak elektriği önlemek için alınan bir diğer tedbir ise aşırı gerilim sönümleyicilerdir. Elektrik sayacının çıkışından faz iletkenini toprağa değdirdiğinizde sigorta atmıyorsa ve eski tip mekanik sayaçlar dönme dolap gibi dönüyorsa, elektroniklerde ise çok hızlı bir şekilde rakamlar artıyorsa aşırı gerilim sönümleyici işe yarayabilir. Bu durumda aşırı gerilim sönümleyici Trimbox devreye alınır ve olası bir elektrik akışı riski engellenebilir. Bu sayede hem cihazlar korunarak yangın ve hasar riski hem de elektrik faturası sürprizi önlenmiş olacaktır.
Elektrik kaçağı için önlemler alarak ile çevrenizi, işinizi, ailenizi elektrik kaynaklı hasarları ve elektrik kontağı yangınlarından koruyabilirsiniz.
Topraklama
Elektrik ile çalışan cihazların olacak elektrik kaçağı risklerine karşılık alınan hayati önleme “topraklama” denilmektedir.
Basit bir sistem olarak iletkenle kaçak elektriğin toprağa verilmesini sağlar. Cihazların kullanım ömrünü ve insan hayatını riske atmamak için kaçak elektriğe karşı mutlaka topraklama yapılmalıdır. Böylece cihazda fazla oluşabilecek elektrik yükü, çok az direnci olan toprak hattı yoluyla toprağa verilecek ve cihaza dokunanlar için hayati tehlike ortadan kalkacaktır.
Topraklama bir lüks değil, kanuni bir zorunluluktur.
Genellikle bir binaya nötr ve faz hattı olmak üzere 2 tür elektrik kablosu girmektedir. Cihazların çalışabilmesi ve elektrik akımının olması için iki kablo da gereklidir. Üçüncü kablo olan topraklama kablosuna, bunların güvenliğini sağlamak için ihtiyaç duyulmaktadır.
Duvarlarda yer alan iki delikli prizlerden biri nötr diğeri faz kablo içindir. Voltmetre ile ölçüm yapıldığında 220 V değer görünmelidir. Bu tür prizlerde topraklama için ayrı bir bölüm bulunmaz. Fakat "toprak prizler" adı verilen topraklama yapan prizlerde, bu iki deliğe ek olarak metal çıkıntılar da mevcuttur. Bu çıkıntılar bina çevresinde toprağa yerleştirilen levha ya da bakır çubuk ile sonlanan topraklama kablosuna bağlanır.
Zamanla bu metal çıkıntılar çökme yaparak topraklama işlevine yerine getirememeye başlar. Bu duruma çözüm olan UPS prizde, nötr ve faz deliklerinin üst kısmında topraklama için metal bir çubuk bulunmaktadır. Böylece sorunsuz bir topraklama hattı olup olmadığı daha kolay anlaşılır.
Topraklama Ne İşe Yarar?
Topraklama en genel tanımıyla olası bir elektrik kaçağı durumunda elektrikli cihazların korunması üzerine yapılan bir sisteme dayanmaktadır. Hayati tehlikeye sebep olan elektrikli cihaz kaçak riskleri topraklama sayesinde ortadan kalkar.
Kanuni bir zorunluluk olan topraklama sisteminin en önemli amacı toprak yüzeyine kaçak elektriğin aktarılmasıyla kişi sağlığını korumasıdır. Temelde topraklama, kaçak elektriğin toprağa aktarılmasını sağlar denilebilir.
Topraklama Çeşitleri
Amaçlarına göre 3 farklı topraklama çeşidi bulunmaktadır.
- Koruma topraklaması
Olası bir tehlike durumunda canlıları ve insanları dokunma gerilimine karşı yapılan ek topraklama türüdür. Elektronik aletlerin aktif olarak elektrik akımı geçen bölümlerinin yanında akım geçmeyen, ancak elektrik kaçağı olması durumunda akımı dokunma yoluyla insana iletme tehlikesi olan metal dış kısımlarının topraklanması gereklidir. İnsanların temas ettiği yürüyen merdivenler, metal çitler, tanklar gibi tüm metal yüzeyler, koruma topraklamasına dahildir.
- İşletme Topraklaması
İşletmelerde elektrik akım değerinin, istenen değerlerde olması için yapılan bir topraklama çeşididir. Alçak gerilim şebekelerinde toprak ile sistem arasındaki gerilimin belirli bir değerin üstünde olmaması için yapılırken, yüksek ve orta gerilim şebekelerinde ülke yönetmeliğine göre uygulanan yöntem değişiklik göstermektedir. Bu şebekelerde direkt ya da direnç üzerinden topraklama yapılabilmektedir.
- Fonksiyon Topraklaması
Yıldırıma karşı ya da raylı sistem topraklaması gibi belirli bir amaç için yapılan topraklama çeşididir.
Topraklama Sistemi Oluşturma
Topraklama sistemi elektrik hattının geçtiği yapılar ve tüm binalarda uygulanması gereken en önemli sistemlerden biridir. Topraklama sistemi olmayan yerlerde herhangi bir elektrik kesintisi ya da kaçak elektriğin olması durumunda birçok cihaz bozulur ya da arızalanır. Genellikle bu sistem çubuk elektrotlar sayesinde yapılır. Bu süreç, şu şekilde işler:
- 3 adet yaklaşık 1 m uzunluğunda bakır çubuk gereklidir.
- Bakır çubuklar, binaya çekilen bakır kablolara bağlanır.
- Toprak yüzeyinden yaklaşık 2 m derinliğinde kazı yapılarak, 1m aralıklarla yerleştirilir.
- Betonite ile gem tozu olarak adlandırılan malzemeler karıştırılarak yaklaşık yarım metre kadar kazılan alan doldurularak toprağın üstü örtülür.
- Yapılan binanın yeni topraklama hattı ve diğer topraklama hattı birleştirilir.
Tüm bu işlemler gerçekleştirildiğinde, topraklama yapılmış olup hem kişi sağlığı hem de elektrikli cihazlar koruma altına alınmış olur.
Topraklama Olmazsa Ne Olur?
Tüm işletmelerde doğru şekilde tasarlanan hata akımlarının izleneceği ve düzenli bir şekilde bakımları yapılan topraklama sistemi bulunması oldukça önemlidir. Topraklama yapılmaması halinde maddi zararların yanı sıra insan hayatını tehlikeye atabilecek kazalar meydana gelebilir. Hatta zayıf bir topraklama sistemi de büyük zararlar doğurabilir. Elektrik arızaları, topraklama olmayan sistemlerin en yaygın sonuçlarındandır. ALO 186 Elektrik Arıza yazımızdan bu durumlarda neler yapabileceğiniz konusunda detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Ayrıca iyi bir topraklama sistemi yalnızca güvenliği sağlamakla kalmaz, topraklama tesisinin ve ekipmanların görebileceği hasarlar ile yangınların önlenmesine yardımcı olur. Otomatik bir sigorta sistemi dahil edilirse, güvenli bir şekilde elektriğin kesilmesine de imkan verilmiş olur. Elektrik tesisatı mevcut olan her yer için otomatik sigorta sistemi kullanılabilir. Kısa devre veya aşırı akım olması gibi durumlarda otomatik olarak devreye giren bu sistem koruma sağlar. Düzgün bir topraklama sistemi sayesinde hata akımları ya da yıldırım gibi sebeplerle oluşabilecek zararlar minimuma indirilerek ekipman güvenliği arttırılır. Her yıl maddi zararlara yol açan elektrik kaynaklı yangınlar yaşanırken, personel kayıpları olması da çalışma alanındaki verimi düşürmüş olur.
